ในวัฒนธรรมไทย ครูได้รับการยกย่องให้เป็น “พระคุณที่สาม” ต่อจากบิดามารดาและพระสงฆ์ ซึ่งสะท้อนให้เห็นถึงความสำคัญของครูในสังคมไทยที่มีมาแต่โบราณ ความเชื่อนี้ฝังรากลึกในวัฒนธรรมไทยผ่านคำสอน คำพังเพย และแบบแผนการปฏิบัติที่สืบทอดกันมาจากรุ่นสู่รุ่น
สังคมไทยมีความเชื่อและค่านิยมเกี่ยวกับครูที่เป็นเอกลักษณ์ โดยถือว่าครูเป็นผู้ประสิทธิ์ประสาทวิชาความรู้ อบรมสั่งสอนศิษย์ให้เป็นคนดี และเป็นผู้ชี้ทางแห่งปัญญา ความเชื่อเรื่อง “ครูบาอาจารย์” ในสังคมไทยไม่ได้จำกัดอยู่เพียงแค่ครูในโรงเรียน แต่ยังรวมถึงผู้ถ่ายทอดศิลปวิทยาการทุกแขนง ไม่ว่าจะเป็นช่างฝีมือ ศิลปิน หรือผู้เชี่ยวชาญในศาสตร์ต่างๆ
พิธีไหว้ครูเป็นประเพณีสำคัญที่แสดงออกถึงความกตัญญูกตเวทีต่อครูบาอาจารย์ โดยจัดขึ้นในช่วงต้นปีการศึกษาของทุกปี พิธีไหว้ครูมีความหมายลึกซึ้งมากกว่าการแสดงความเคารพทั่วไป แต่เป็นพิธีกรรมที่เชื่อมโยงระหว่างศิษย์กับครู เป็นการขออนุญาตศึกษาเล่าเรียน และเป็นการแสดงความพร้อมที่จะรับการถ่ายทอดวิชาความรู้ด้วยความตั้งใจและความเคารพ
จรรยาบรรณวิชาชีพครูเป็นหลักประพฤติปฏิบัติที่ครูทุกคนต้องยึดถือ ประกอบด้วยจรรยาบรรณต่อตนเอง ต่อวิชาชีพ ต่อผู้รับบริการ ต่อผู้ร่วมประกอบวิชาชีพ และต่อสังคม ครูต้องประพฤติตนเป็นแบบอย่างที่ดี มีความรักและศรัทธาในวิชาชีพ พัฒนาตนเองอย่างสม่ำเสมอ และอุทิศตนเพื่อประโยชน์ของศิษย์และสังคม
การยกย่องและเคารพครูในวัฒนธรรมไทยแสดงออกผ่านพิธีกรรมและการปฏิบัติหลายรูปแบบ เช่น การกราบไหว้ครูเมื่อพบเจอ การรำลึกถึงพระคุณครูในโอกาสสำคัญ การมอบของที่ระลึกในวันครู และการปฏิบัติต่อครูด้วยความเคารพทั้งต่อหน้าและลับหลัง นอกจากนี้ ยังมีวันสำคัญอย่าง “วันครู” ที่จัดขึ้นเป็นประจำทุกปีเพื่อให้สังคมได้ร่วมกันแสดงความกตัญญูกตเวทีต่อครูบาอาจารย์
ในสังคมปัจจุบันที่มีการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว คุณค่าและความสำคัญของครูยังคงได้รับการยกย่องในวัฒนธรรมไทย แม้รูปแบบการแสดงความเคารพอาจเปลี่ยนแปลงไปตามยุคสมัย แต่แก่นแท้ของความกตัญญูและการเคารพครูยังคงอยู่ในจิตใจของคนไทย การรักษาและสืบทอดวัฒนธรรมอันดีงามนี้จึงเป็นสิ่งสำคัญที่ช่วยธำรงไว้ซึ่งคุณค่าของความเป็นครูในสังคมไทย
ความเป็นครูในวัฒนธรรมไทยจึงไม่ได้จำกัดอยู่เพียงแค่อาชีพหรือหน้าที่การงาน แต่เป็นสถานะอันทรงเกียรติที่ได้รับการยกย่องและเคารพจากสังคม เป็นผู้มีบทบาทสำคัญในการสืบทอดภูมิปัญญา สร้างคนดี และพัฒนาสังคมให้เจริญก้าวหน้า การธำรงรักษาคุณค่าและวัฒนธรรมอันดีงามเกี่ยวกับครูจึงเป็นสิ่งสำคัญที่ช่วยรักษามาตรฐานและศักดิ์ศรีของวิชาชีพครูให้คงอยู่คู่สังคมไทยตลอดไป
